De Rev-X-wielen van Mario Cipollini waren megastoer, maar dat weerhield de UCI er niet van ze te verbieden. Hoe een streven naar ultieme aerodynamica uitmondde in gespleten botten, vermeende dierenmoord en een heuse complottheorie.

Dit artikel is gepubliceerd als onderdeel van de rubriek Valse Start in Fiets nr. 3, 2019

Aan iedere geniale vernieuwing gaan de nodige hele en halve mislukkingen vooraf. De serie Valse Start eert fietsen en fietsonderdelen die hun tijd te ver vooruit waren. Dit keer: de weerbarstige carbon Spinergy Rev-X-wielen uit 1995.

Strak wielsetje hoor, wat was er mis mee?

Ze waren té strak. Maar laten we bij het begin beginnen. Spinergy was begin jaren negentig niet zomaar een beginnende Amerikaanse fietswielfabrikant. Oprichter Rafe Schlanger had als ingenieur van Cannondale de nodige ervaring opgedaan. En ook met zijn netwerk was niets mis. Toen Schlanger zijn revolutionaire Rev-X wielset klaar had, belde hij wat oude bekenden op bij de kersverse Italiaanse Saeco-ploeg. En voilà, in 1995 reden topsprinter Mario Cipollini en zijn ploegmaten rond op een Cannondale CAAD met de coolste wielen die het profpeloton ooit gezien had.

Wat maakte de Rev-X zo bijzonder?

In 1990 had Specialized DuPont een aerodynamisch wiel gelanceerd met drie spaken, maar deze Tri-Spoke was bedoeld voor tijdritten, baanwedstrijden en triatlons. De Rev-X was een van de eerste aero wielen voor wegraces. Het had een hoge velg van carbon, die middels vier sets van twee op spanning staande composiet spaken verbonden was met de naaf. Eenmaal op gang vielen twee dingen op: de luchtweerstand was laag en de spaken klonken als een opstijgende helikopter. Erg spectaculair allemaal.

Maar…?

De winst in aerodynamica had ook een prijs: extra gewicht. De ontwikkeling van carbon stond destijds nog in de kinderschoenen, en veel fabrikanten worstelden met de stijfheid. De vroegste composiet onderdelen bogen angstvallig door onder de krachten van de renners. Hierdoor ging onnodig veel energie verloren en ontstonden linke situaties. Om onderdelen stijver te maken, voegden fabrikanten simpelweg meer materiaal toe. En meer. En nog meer. Net zolang tot het carbon geen krimp meer gaf. En het bewuste onderdeel praktisch zwaarder was dan staal.

Waarmee alle voordelen van carbon in feite verdwenen waren.

Precies. De Rev X-wielen wogen een ton. En doordat er geen enkele flex in het materiaal zat, was er ook geen schokabsorptie. Dat reed niet alleen spartaans, het zorgde er tevens voor dat het materiaal het zwaar te verduren kreeg. Veelvuldig rijden op slechte wegen, blootstelling aan hitte en simpelweg het klimmen der jaren maakten dat de wielen bij grote belasting zonder aankondiging uit elkaar konden knallen. En dan was er nog het gevaar om bij een valpartij tussen de vlijmscherpe spaken terecht te komen.

Au!

Dat was exact wat Michele Bartoli riep, toen zijn knieschijf tijdens de Ronde van Duitsland van 1999 naar eigen zeggen doorkliefd werd door een Rev-X spaak. Paolo Bettini blesseerde bij een valpartij zijn hand aan een van de bladen. Ook van amateurs druppelden via fora pijnlijke verhalen binnen. En dan was er nog dat even wilde als zielige relaas van een nietsvermoedend konijntje, dat fataal geraakt zou zijn door een splinter uit een verbrijzelde spaak. Er zijn geen beelden en autopsierapporten bekend, maar de algehele teneur was duidelijk: de wielen waren naast übercool ook bloedjelink.

En toen: terugroepacties, aanpassingen…?

Niets van dat. Integendeel, de fabrikant verweerde zich door te stellen dat het kapotgaan van de wielen het gevolg was van verkeerd gebruik. Uiteindelijk greep de UCI in: in 2001 deed de wielerunie de Rev-X wielset in de ban voor alle wedstrijden, officieel vanwege de gevaarlijk scherpe spaken. Tot op de dag van vandaag zijn er (oud-)medewerkers van Spinergy die beweren dat een invloedrijke Franse concurrent de UCI tot dit besluit heeft aangezet. Waar of niet, feit is dat ook onafhankelijke experts al jaren waarschuwden voor de Rev-X. “Er hoeft maar iets te gebeuren en de spaken verliezen hun spanning, waardoor alle sterkte verloren gaat”, aldus de Amerikaanse ingenieur Jobst Brandt, schrijver van het standaardwerk The Bicycle Wheel, in 1998.

Wat is de les geweest?

Allereerst dat het nastreven van aerodynamica bij wegfietsen de moeite loont. Zo bezien heeft de Spinergy Rev-X een belangrijke pioniersrol vervuld. Het concept van wielen met slechts een handvol spaken is wel losgelaten: 24 platte spaken zijn minstens zo snel en veel steviger en veiliger. Maar de belangrijkste verandering sinds de Rev-X zit ’m in het gebruik van carbon. In de loop der jaren leerden fabrikanten dat het breekbare compromis tussen gewicht, stijfheid en duurzaamheid niet alleen zit in de hoeveelheid carbon, maar vooral in de samenstelling. Nieuwe composietvormen maken het mogelijk om de benodigde stijfheid te behalen met minder materiaal. Zo kan het gewicht omlaag en gaat de schokbestendigheid omhoog. Tel uit je winst.